Tên di sản : Nhà thờ họ Nguyễn Hữu
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 39/2002/QĐ – BVHTT
Giới thiệu
Theo ông Nguyễn Hữu Thoại (Trưởng tộc) thì ở đây là nơi thờ tự ông tổ là Nguyễn Công Duẩn, hậu duệ đời thứ 10 của Nguyễn Bặc, bên dưới thờ Nguyễn Đức Trung và Nguyễn Văn Lang, Nguyễn Kim (Cam). Theo sử sách thì Nguyễn Công Duẩn, lập nhiều chiến tích trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, được Lê Lợi giao trách nhiệm lo hậu cần vận lương cho cuộc kháng chiến, ông Duẩn đều lo chu tất. Ông được phong tước Thái Bảo Hoành công, con cháu được đời đời làm công thần nhà Lê. Hậu duệ của Nguyễn Công Duẩn cuối đời Hậu Lê là Nguyễn Kim.
Năm 1545, hàng tướng nhà Mạc Dương chấp nhất đầu độc bằng cách tẩm thuốc độc vào trong quả dưa hấu và dâng lên Nguyễn Kim. Thế là ông trúng độc mất khi 78 tuổi. Vua Lê đã truy tặng cho Nguyễn Kim tước Chiêu Huân Tĩnh Vương. Ông có hai con trai đều là tướng giỏi được phong chức Quân Công. Trong đó, Nguyễn Hoàng trở thành người mở đầu cho sự nghiệp của các Chúa Nguyễn phía Nam. Nguyễn Hoàng được vua Lê phong tước Thái Úy Đoan Quốc Công. Năm 1558, nghe Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm gợi ý Hoàng sơn nhất đãi vạn đại dung thân, ông xin vào trấn thủ Thuận Hóa, đóng đô ở Ái Tử, Quảng Trị thành Chúa Tiên Nguyễn Hoàng (1558 – 1613).
Có nguồn sử liệu ghi Nguyễn Công Duẩn có 7 người con trai, sau phân thành 7 chi. Chi 4 là Nguyễn Như Trác sinh Nguyễn Văn Lưu, Văn Lưu sinh ra Nguyễn Kim. Hiện nay có tới 7 bộ phái họ Nguyễn. Có phải chép là Nguyễn Trãi (1380 – 1442) là hậu duệ thứ 11 của Nguyễn Bặc. Khi Nguyễn Trãi bị tru di tam tộc sau vụ án oan khiên Lệ Chi Viên, có hai người con của Nguyễn Trãi còn sống và được bổ dụng sau này.
Một người con cả là Nguyễn Công Duẩn từng tham gia khởi nghĩa Lam Sơn, không có mặt ở nhà khi họ bị hình nên thoát nạn. Người con nhỏ là con của một người vợ thứ hai của Nguyễn Trãi đã có mang đã trốn thoát khi cả nhà bị hình, sau sinh được Nguyễn Anh Vũ.
Tuy nhiên, nhiều gia phả đã khảo cứu nhiều nguồn tài liệu, gia phả họ Nguyễn khác, cũng như các sử sách đã để lại thì cho rằng: Nguyễn Trãi không phải ông tổ của các Chúa Nguyễn. Theo một số nhà nghiên cứu, gia phả này chép lẫn gia phả họ Nguyễn Gia Miêu vào họ Nguyễn Nhị Khê (Nguyễn Trãi ở Hà Tây) do phải trốn tránh họa tru di, có lẽ giả thuyết này có lí h��n.